تفاوت ۲ نرخ بیکاری تک رقمی در دولت قبلی و فعلی

به گزارش ایماخبر، ابتدای هفته جاری بود که مرکز آمار، گزارشی از وضعیت بازار کار در بهار ۱۴۰۲ را منتشر کرد. بر اساس این گزارش، نرخ بیکاری در بهار امسال به ۸.۲ درصد که در پاییز ۱۴۰۱ هم تکرار شده بود، کمترین نرخ بیکاری دو دهه اخیر به شمار می رود.

پس از انتشار این گزارش، برخی رسانه‌های سیاسی همسو با دولت گذشته، صحت آمار یاد شده را زیر سوال برده و تلاش کردند دستاورد دولت سیزدهم در احیای تدریجی اقتصاد و رونق بازار کار را زیر سوال ببرند. به عنوان مثال روزنامه شرق در گفت و گو با فردی که وی را کارشناس حوزه کار معرفی کرده، آمارهای مرکز آمار را ناهمخوان با واقعیت های بازار کار خوانده اما بلافاصله برای تشریح وضعیت بازار کار، از آمارهای مرکز آمار استفاده کرده است! همچنین خلیل بهروزی‌فر، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با تحصیلات کارشناسی ارشد مدیریت دفاعی، آمار بیکاری را غیرمنطبق با واقعیت کشور خوانده است.

در ادامه، مهمترین ادعاهای مطرح شده درباره گزارش اشتغال و بیکاری مرکز آمار و دلایل نادرستی آنها مطرح می شود.

ادعای اول؛ دستکاری مسئولان در تعریف شاغل و بیکار برای کاهش نرخ بیکاری

یکی از انتقادهای رایج به گزارش اشتغال و بیکاری، تعریف مورد استفاده این گزارش ها از شاغل و بیکار است. طبق تعریفی که سازمان جهانی کار در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) از فرد شاغل ارائه کرده، هر شخص ۱۵ ساله و بیشتر که در هفته حداقل یک ساعت کار کرده، شاغل محسوب می شود.

منتقدان، این تعریف را نامناسب خوانده و آمار برآمده از این تعریف را غیرواقعی می خوانند؛ این در حالی است که تعریف فوق، برآمده از تعریف سازمان جهانی کار (ILO) و مورد استفاده تمامی کشورهای جهان برای استخراج آمار اشتغال و بیکاری است؛ بنابراین نهادهای داخلی در ارائه این تعریف هیچ دخالتی نداشته‌اند و مراجع آماری داخلی اعم از مرکز آمار یا بانک مرکزی، همواره با استناد به تعاریف استاندارد بین المللی اقدام به جمع آوری آمار و انتشار آن می کنند. از همین رو، این ادعا که «مسئولان برای کم جلوه دادن نرخ بیکاری، اقدام به تغییر تعریف شاغل کرده اند» از اساس نادرست است. همچنین لازم به ذکر است که علت استفاده مراجع آماری هر کشور از تعاریف بین المللی، قابل مقایسه شدن آمار کشور با دیگر کشورهاست.

ادعای دوم؛ با تغییر تعریف شاغل، نرخ بیکاری کم شده است

سازمان جهانی کار، تعریف جدید خود از شاغل و بیکار را در سال ۱۳۸۳ ارائه کرد و این تعریف از سال ۱۳۸۴ در گزارش های مرکز آمار استفاده شد. مقایسه ارقام گزارش شده مرکز آمار، پیش و پس از این تغییر تعریف نشان می دهد، تغییر چشمگیری در شاخص های بازار کار (نرخ بیکاری، نرخ مشارکت و …) پس از تغییر تعاریف ایجاد نشده است. نگاهی به آمارهای نرخ مشارکت و نرخ بیکاری مرکز آمار نشان می دهد ارقام قبل و بعد از سال ۸۴ (سال تغییر تعریف)، تغییر چندانی نداشته است.

همانطور که مشخص است، نرخ مشارکت و نرخ بیکاری پس از تغییر تعاریف، دچار تغییر چندانی نمی شود. به بیان دیگر تعداد افرادی که ساعات کار بسیار کمی در یک هفته دارند، برخلاف تصور رایج، بسیار اندک هستند.

نکته دیگر اینکه هدف سازمان جهانی کار از تغییر این تعریف در سال های اخیر، تحت پوشش قرار گرفتن شغل هایی با ساعت کار اندک و درآمد بسیار بالا بوده است. به عنوان مثال یک شخص در بورس با یک ساعت در هفته فعالیت در بورس می تواند درآمدی بسیار بالاتر از دیگر مشاغل داشته باشد. رشد روزافزون اینگونه مشاغل، باعث شد سازمان جهانی کار نسبت به بازتعریف مفهوم «شاغل» اقدام کند.

ادعای سوم؛ عدم انطباق آمارها با واقعیت جامعه

گفته می شود نرخ بیکاری ۸.۲ درصدی با واقعیت های جامعه همخوانی ندارد؛ چرا که بخش زیادی از مردم کار ندارند. علت طرح چنین مطلبی، ندانستن یکسان انگاری مفهوم آماری «بیکار» مورد استفاده در گزارش های رسمی با «افراد فاقد شغل» است. این اشتباه در حالی رخ می دهد که حتی در گزارش های مرکز آمار هم می توان به سهولت، تفاوت این دو مفهوم را مشاهده کرد.

طبق آخرین گزارش مرکز آمار، جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر کشور که فاقد شغل هستند، حدود ۴۰ میلیون نفر هستند. یعنی از کل ۶۴ میلیون نفر جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر، ۴۰ میلیون نفر فاقد شغل هستند. اما تنها ۸.۲ درصد از این جمعیت ۶۴ میلیون نفری، حائز سه شرط لازم برای تعریف بیکار هستند که عبارت است از: فقدان کار، جویای کار بودن و آمادگی برای انجام کار. طبق گزارش مرکز آمار تنها حدود ۲ میلیون و ۱۶۴ هزار نفر از ۴۰ میلیون نفر ۱۵ ساله و بیشتر که فاقد شغل هستند، سه شرط مذکور را دارند. بنابراین بقیه این افراد به دلایلی از جمله «جویای کار نبودن» بیکار محسوب نمی شوند. بنابراین هیچ تناقضی میان نرخ بیکاری اعلامی مرکز آمار با واقعیت های موجود جامعه وجود ندارد.

تفاوت کاهش نرخ بیکاری در دولت روحانی و رئیسی

نکته آخر درباره تفاوت کاهش نرخ بیکاری در دولت سیزدهم و دولت گذشته است. گزارش مرکز آمار نشان می دهد علت تک رقمی شدن نرخ بیکاری در دولت گذشته، کاهش جمعیت بیکار و اضافه شدن آنها به جمعیت غیرفعال بوده است.

نمودارهای زیر، جزئیات تحولات بازار کار از سال ۹۷ تا بهار ۱۴۰۲ را نشان می دهد.

نمودارهای فوق که از گزارش های مرکز آمار استخراج شده نشان می دهد از سال ۹۷ تا ۱۴۰۰ حدود ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر به جمع افراد «غیرفعال» افزوده شده اند؛ همچنین حدود ۹۰۰ هزار نفر از جمعیت بیکار کاسته شده است. علاوه بر این جمعیت شاغلان کشور حدود ۴۰۰ هزار نفر کم شده است. این ارقام نشان می‌دهد کاهش نرخ بیکاری نه به دلیل تبدیل بیکار به شاغل؛ بلکه به دلیل تبدیل شاغلان و بیکاران به جمیعت غیرفعال (خروج بیکاران و شاغلان از بازار کار) بوده است.

با این حال از سال ۱۴۰۰ تا بهار ۱۴۰۲ کاهش نرخ بیکاری با افزایش چشمگیر جمعیت شاغلان همراه بوده است.

طبق اعلام مرکز آمار، جمعیت شاغلان از سال ۱۴۰۰ تا بهار ۱۴۰۲ حدود ۹۰۰ هزار نفر افزایش یافته و در مقابل جمعیت بیکاران حدود ۲۱۰ هزار نفر کاهش یافته است. این موضوع نشان می دهد کاهش نرخ بیکاری در دولت سیزدهم برخلاف دولت گذشته که ناشی از خروج نیروی کار از بازار کار بوده، برآمده از افزایش اشتغال بوده است؛ بنابراین، ماهیت نرخ بیکاری تک رقمی در دولت سیزدهم دقیقا برخلاف دولت گذشته، ناشی از بهبود شاخص های بازار کار بوده در حالی که تک رقمی شدن نرخ بیکاری در دولت گذشته به دلیل خالی شدن بازار کار از نیروی کار بوده است.