تیم سیاست خارجی از خطای محاسباتی بپرهیزد

ایماخبر به نقل از ابوالفضل خدائی: با گذشت بیش از یک ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم، هنوز وضعیت ادامه مذاکرات برجامی و لغو تحریم ها مشخص نیست. آمریکا و اروپایی ها می گویند زمان تا ابد برای برگزاری این مذاکرات ادامه ندارد و دولت جدید نیز در مواضع خود اعلام کرده مذاکره بی نتیجه و با اتلاف وقت را نمی پذیرد. با این حال و در حالی که ایران اصل مذاکره را زیر سوال نبرده است اما هنوز هیچ زمانبندی و برنامه ای برای این مذاکرات حساس اعلام نشده است. دکتر علیرضا سلطانی استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد سیاسی در این گفتگو معتقد است که تحرکات سیاسی تیم جدید سیاست خارجی امیدوارکننده و واقع بینانه بوده و احتمال ازسرگیری مذاکرات برجامی وین در آینده نزدیک وجود دارد. مشروح این گفتگو به شرح زیر است:

با وجود اینکه پیش بینی می شد مذاکرات وین حول احیای برجام با استقرار دولت جدید در ایران آغاز شود، اما با وجود گذشت یک ماه از شروع به کار دولت سیزدهم، هنوز چشم انداز مشخصی دیده نمی شود. ارزیابی شما از شرایط کنونی چیست؟

تیم جدید سیاست خارجی ایران به طور طبیعی در حال ارزیابی و بررسی مجموعه توانمندی ها و ظرفیت های خود در منطقه و جهان است  و به نظر من تا الان حساب شده رفتار کرده است. به عبارت دیگر این تیم به صورت هدفمند مجموعه سیاست ها و تحرکات دیپلماتیک خود را دنبال می کند. ممکن است فرد یا افرادی اهداف و برنامه ها را قبول نداشته باشند که این بحث دیگری است اما اینکه دولت جدید و تیم سیاست خارجی آن هدفمند و با برنامه پیش می رود  و بر خلاف پیش بینی ها دچار هیجانات سیاسی، گذرا و احساسی نشده است، قابل دفاع است و مایه امید می باشد. اما یک واقعیت را نباید فراموش کرد و آن اینکه این رویکرد درست نباید طولانی گردد به عبارت دیگر باید به تدریج شاهد تحرکات و نتایج عملی در حل چالش های سیاسی در سطوح دوجانبه، منطقه ای و بین المللی باشیم. شرایط اقتصادی و به تبع آن سیاسی کشور به گونه ای نیست که بشود با تاخیر و کندی مسائل و چالش های سیاست خارجی را پیش برد و حل کرد.جدای از شرایط عمومی اقتصادی که همه مردم آن را درک می کنند، یکی از این بخش های مهم، صنعت نفت است که شرایط خوبی را به دلیل تحریم ها تجربه نمی کند و باید سریعا نسبت به تزریق سرمایه های کلان به آن برای ماندگاری اقدام کرد. این شرایط نیازمند اقدامات سریع برای رفع تحریم ها و کاهش حسایست های سیاسی در سطح منطقه است.

آیا شواهد و قرائن نشان می دهد که دولت و تیم سیاست خارجی آن در جهت حل مشکلات اقتصادی از طریق ساماندهی امور خارجی هستند؟

فکر کنم این موضوع برای دولت هم مشخص است به گونه ای که اگر به مواضع و سیاست های اعلامی دولت در ابتدای شروع به کار به خصوص در جلسات تنفیذ و تحلیف و همچنین مواضعی که رئیس جمهور در روزهای اخیر داشته اند دقت کنیم، به وضوح، تغییرات و به بیانی دقیق تر پیشرفت هایی در جهت حرکت به سمت رفع مشکلات و چالش ها از جمله برجام صورت گرفته است. در ابتدا رئیس جمهور به وضوح بر  این نکته تاکید داشت که سفره مردم را به اراده بیگانگان گره نخواهیم زد. این سخن، سخن درستی است اما واقعیت این است که این گره ایجاد شده و اتفاقا برای بازکردن گره، باید با بیگانگان از در مذاکره و تعامل وارد شد. این گره اتفاقا در قالب تحریم های اقتصادی بسیار گره‌ای کور و سختی است و اقتصاد ایران و سفره مردم را به شدت در تنگنا قرار داده است و دولت هم چاره ای جز بازکردن آن ندارد هرچند بازکردن این گره کور، چندان سخت به نظر نمی رسد منتها باید کاری کرد که امکان ایجاد چنین گره هایی در آینده وجود نداشته باشد که این مستلزم هم ثبات در سیاست خارجی و هم تقویت اقتصاد ملی است. به نظر می رسد این شناخت در دولت ایجاد شده است. چه اینکه رئیس جمهور در مصاحبه  تلوزیونی اخیر خود صراحتا از مذاکره سخن گفتند و بر مذاکره منتج به نتیجه که همان رفع تحریم هاست تاکید کردند. این تحول، مهم و امیدآفرین است.

به صنعت نفت اشاره کردید، گویا تحریم های اقتصادی جدای از فروش نفت، محدودیت های زیادی را برای این صنعت مهم کشور ایجاد کرده است؟

بله درست است. تحریم های اقتصادی در حوزه نفت بیشتر در افکار عمومی به موضوع تحریم صادرات نفت محدود شده است اما واقعیت این است که مساله مهمتر از فروش و صادرات نفت، سرمایه گذاری در صنعت نفت است که در طول ۱۰ سال گذشته به دلیل تحریم های اقتصادی، در پایین ترین سطح تاریخ صنعت نفت قرار دارد. در حالیکه در طول این دهه رقابت زیادی بین کشورهای تولیدکننده نفت برای جذب سرمایه گذاری در این صنعت شکل گرفته که سهم ایران از این سرمایه ها، تقریبا صفر بوده است. همین چند روز پیش عراق موفق به عقد قرارداد سرمایه گذاری ۳۰ میلیارد دلاری با فرانسه شد. کاری بزرگ برای قدرت نفتی عراق. این مساله قدرت رقابتی ایران در بخش های تولید، صادرات و همیچنین صنایع پایین دستی را به شدت کاهش داده است. اگرچه تلاش شده با استفاده از سرمایه های داخلی تا حدی مشکل حل شود اما منابع داخلی به شدت پایین است و نکته مهمتر اینکه سرمایه با خود تکنولوژی که نیاز اساسی دیگر صنعت نفت ایران است با خود می آورد. صنعت نفت ایران برای ماندگاری و طی کردن شرایط طبیعی در طول ۵ سال آینده، نیازمند سرمایه گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری است که جذب آن باید در اصل در ۱۰ سال گذشته انجام می شد اما تحریم ها اجازه نداد. اگر این سرمایه گذاری حداقل ۲۰ میلیارد دلاری در ۲ سال آینده صورت نگیرد ایران قطعا با مشکل تامین گاز، تولید نفت و تولید برق مواجه خواهد بود. مساله ای که این روزها در شکل قطع برق و در زمستان احتمالا در شکل قطع گاز خود را نشان می دهد. بررسی بیشتر این بحث نیازمند فرصتی دیگر است.

نشست بغداد به نظر شما چه دستاوردهایی برای سیاست خارجی ایران در پی داشت؟

نشست بغداد از اهمیت زیادی برای منطقه برخورار بود که کمتر به اهمیت و ابعاد آن در سطح سیاسی و رسانه ای ایران پرداخته شد. ایران از نشست بغداد می توانست بهره برداری بیشتری در جهت سیاست های منطقه ای و بین المللی خود داشته باشد. این بهره برداری به طور طبیعی با سفر رئیس جمهور می توانست تحقق یابد. یعنی ایران در سطح رئیس جمهور در این نشست حضور می یافت. این حضور یک پیام مشخص به منطقه و جهان بود که برای ایران مسائل منطقه و کشورهای همسایه همانگونه که در سیاست های اعلامی بیان شد، در عمل هم در اولویت است. حضور ایران در این سطح می توانست یک کنش فعال در جهت پیوند عملی میان میدان و دیپلماسی باشد که به نظر می رسد در دولت قبل بین آنها هماهنگی وجود نداشت و از این بابت، هزینه های زیادی به کشور وارد شد. البته دولت الکاظمی با اهداف خاصی این نشست را برنامه ریزی کرده بود که مهمترین آن فراهم کردن زمینه کاهش رقابت قدرتهای خارجی در عرصه سیاسی و امنیتی عراق و تلاش برای ایجاد ثبات سیاسی از طریق ایجاد تفاهم میان کشورهای فعال در عرصه سیاسی و امنیتی عراق بود که به نظر می رسد به این هدف مهم حداقل در کوتاه مدت نرسید چرا که در جریان نشست اختلافات سیاسی میان کشورهای حاضر همچنان برجسته بود و چه بسا اگر این اختلافات قبل از اجلاس در قالب دعوت از برخی سران مانند رئیس جمهور سوریه صورت می گرفت، شاید حدقل در مورد ایران مشکل حل می شد و ایران در سطح رئیس جمهور حاضر می شد. فارغ از این مسائل در کل همچنانکه در جواب سوال قبلی بیان کردم، حضور ایران در نشست بغداد در سطح وزیر خارجه جدای حواشی آن، از اهمیت زیادی برخوردار بود که در این زمینه نباید از گفت وگوی مختصر وزیر خارجه با رئیس جمهور مصر و فرانسه غافل شد.

اهمیت حضور روسای جمهور فرانسه و مصر در این اجلاس چه بود؟

 حضور رئیس جمهور فرانسه را باید به تقویت نقش این کشور در عراق در آینده به خصوص با خروج احتمالی آمریکا از عراق در نظر گرفت که خود از اهمیت بالایی برخوردار است و می تواند معادلات سیاسی در عراق و منطقه را در شکل ایجاد تعادل و با نقش آفرینی ایران دچار تغییر مثبت کند. گفت وگو وزیر خارجی با رئیس جمهور مصر که در این نشست روی داد هم میتواند سرآغاز تحول در روابط ایران و مصر در ماه های آینده باشد و ایران می تواند از این رابطه در جهت ایجاد تعادل و توازن سیاسی و امنیتی در منطقه بهره برداری زیادی داشته باشد.

آیا می توان امیدی به بهبود مناسبات منطقه ای و حل چالش های ایران با برخی کشورهای منطقه مانند عربستان و مصر داشت؟

من قبلا بارها در یادداشت ها و مصاحبه ها تاکید کرده ام که حل مشکلات و چالش های بین المللی ایران خصوصا غرب و آمریکا، از مسیر منطقه می گذرد.ایران تا مشکلات و چالش های منطقه ای خود را حل نکند نمی تواند نسبت به حل چالش های بین المللی امیدوار باشد. باید مناسبات اعتماد آمیزی بین ایران و کشورهای منطقه شکل گیرد. در این بین عربستان سعودی و مصر نقش کلیدی دارند. تاخیر در این مهم روند حل مشکلات ایران با جهان را سخت و پرهزینه می کند. البته ایران و عربستان بارها ثابت کرده اند که می توانند مشکلات خود را حل کنند که نمونه آن  مناسبات نفتی و همکاری ها دوجانبه در اوپک است.

روند مذاکرات برجامی را چگونه پیش بینی می کنید؟ آیا می توان انتظار داشت که مذاکرات وین در آینده نزدیک از سر گرفته شود؟

من پیش بینی می کنم با توجه به شرایط اقتصادی و همچنین تحرکاتی که طرفین مذاکره در هفته های اخیر داشته اند، مذاکرات وین به زودی آغاز شود. به نظر من تحرکات خوبی برای زمینه سازی آغاز مذاکرات صورت گرفته که گفت وگوهای تلفنی رئیس جمهورجدید با رئیس جمهور فرانسه، مذاکرات تلفنی وزیرجدید امور خارجه با وزرای خارجه آلمان، فرانسه، اتریش نشانه های خوبی در این زمینه است. در صورتیکه مذاکرات هم آغاز شود به نظر می رسد زود به نتیجه برسد و ما شاهد لغو تحریم های اساسی باشیم. البته در این زمینه خطری که وجود دارد این است که دولت و تیم سیاست خارجی دچار یک خطای محاسباتی بزرگ شود. این خطای محاسباتی که زمزمه آن در برخی محافل شنیده می شود می تواند روند مذکرات را معکوس کرده و زمینه توقف جدی آن را فراهم کند.

این خطای محاسباتی چیست و تا چه حد جدی است؟

این خطای محاسباتی ناشی از تلقی اشتباه مبتنی بر افزایش فروش نفت ایران است که از زمان روی کار آمدن دولت بایدن در حال افزایش است. بله حساسیت آمریکا نسبت به فروش نفت ایران کاهش یافته و ایران در حال حاضر بیش از ۱.۵ میلیون بشکه نفت صادر می کند اما واقعیت این است که اولا منابع درآمدی حاصل از فروش نفت به صورت عادی به کشور بر نمی گردد و عموما بخشی صرف تامین دارو و واکسن می شود یعنی اینکه تحریم بانکی که وجه دوم تحریم های آمریکا و چه بسا مهمتر از تحریم فروش نفت است، همچنان با قدرت در حال اجراست  و ثانیا، اگر مذاکرات هسته ای  به نتیجه لازم یعنی احیای برجام نرسد، مجددا تحریم های فروش نفت هم برقرار می شود و چه بسا با بازگشت تحریم های شورای امنیت، جدی تر و سخت تر شود. لذا هشدار می دهم که به شرایط ناپایدار و نیم بند کنونی فروش نفت، دولت و تیم سیاست خارجی مطمئن نباشد و واقعیات را به صورت جامع ببینند تا به نتیجه مطلوب برسند.

پس روزهای آینده، روزهای مهم و سرنوشت سازی است؟

بله روزهای مهمی است که فکر می کنم با توجه به رویکرد واقعبینانه حاکم بر دولت جدید و تیم سیاست خارجی به نتایج خوبی منتج شود هرچند در این رابطه باید به مناسبات ایران با آژانس انرژی اتمی که نشست فصلی آن در روزهای اینده برگزار می شود و احتمالا گزارشی در مورد برنامه هسته ای ایران منتشر خواهد کرد. نتیجه این گزارش و این نشست البته روی مذاکرات برجام تاثیرگذار خواهد بود. به نظر می رسد مناسبات خوب  ایران با آژانس نباید دچار مشکل شود که این می تواند زمینه بهره برداری برخی کشورها علیه ایران شود. ایران و آژانس در سال های اخیر و با وجود فشار آمریکا و برخی کشورها، همکاری های خوب و ثبات بخشی داشته اند که این می تواند در راستای احیای برجام، تداوم یابد.